Mijara vê carê tevlihev e ji ber ku divê ez baş ji dengnasiya tirkî jî fêm bikim da ku bikarim ji we re rave bikim lê berî wê, em bi hev re li hinek amaran binerin û binerin bê kê çawa û çi gotiye:
Mentiq an Mantiq zêde ye?
(Ez ji mamoste Husein Muhammedî hîn bûm ku ji bo lêgerîna kurdî peyva kurdî + xwe, dê encamên bi piranî kurdî bide, lewra ev lêgerîn dê li ser vê rêbazê werin kirin)
Mantiq: Di googleê de: 2,160 encam hatin bidestxistin ku Cîhan Rojî Meşa Moriyan, Bedran Dere, Siyasetmedarên kurd gunehkar in, Felat Dilgeş Sê dînamîkên tevgera Bakur, Rudaw, Anf, Çiya Mazî Bahol, Bahoz Baran di nav wan de ne.
Mentiq: Di googleê de: 7,810 encam hatin bidestxistin ku Şahîn Bekirê Soreklî , Tirşik, Hesen Qazî,Husein Muhammed di nav wan de ne.
Welhasil bi giştî serxetî bi Ayê dinivîsin û kesên beşên din bi Eyê dinivîsin. Divê ev jî were gotin ku ev peyv bi eslê xwe erebî ye.
Helbet em li hinek mînakên medyaya civakî jî binerin:
Mantiq:
Kovan Baqî: "Zimanê go bi saya Heterotopya'yan wesfê xwe wenda kiriye, êdî nikare dinyayê bi nav bike. Vî zimanê heterotopîk, go li dij otorîteya "mantiq" welew "kevneşopê" radibe, wateya peyvan xera dike, wan jê dibe, peyvsazîyê û temamê qûralên gramerê hildiweşîne."
Serhad Mêrdînî: Xelk ji bo berjewendiyên xwe şerê hev dikim em Kurd amadene xwe bidin kuştin, taziya xelkê çêdibe em Kurd şûnê datînin, digrîn û li xwe dixin, xelk daweta xwe dikin em Kurd serê govendê digrin! Ev hereketên me hemû nexweşiya bindestî û koletiyê ye û dûre ji aqil û mantiq"Zimanê go bi saya Heterotopya'yan wesfê xwe wenda kiriye, êdî nikare dinyayê bi nav bike. Vî zimanê heterotopîk, go li dij otorîteya "mantiq" welew "kevneşopê" radibe, wateya peyvan xera dike, wan jê dibe, peyvsazîyê û temamê qûralên gramerê hildiweşîne."— H.Kovan BAQÎ (@kovan_baqi) September 25, 2018
Federman
Rêdûr Dijle: Tê gotin, piştî xwendina destpêkê li medreseya bavê xwe li ber destê Mele Selîm û Mele Mihemed Emîn suxtetî kiriye û perwrdehiya nehw, tefsîr, mantiq û hedîsê standiye. Şehadetnameya xwendinê ji muderîsê navdar ê Kurdistanê Mele Mihemedê Qirmişlûyî wergirtiye.Xelk ji bo berjewendiyên xwe şerê hev dikim em Kurd amadene xwe bidin kuştin, taziya xelkê çêdibe em Kurd şûnê datînin, digrîn û li xwe dixin, xelk daweta xwe dikin em Kurd serê govendê digrin! Ev hereketên me hemû nexweşiya bindestî û koletiyê ye û dûre ji aqil û mantiq— Serhat Mêrdînî (@serhatmerdini) May 15, 2018
Mentiq:Tê gotin, piştî xwendina destpêkê li medreseya bavê xwe li ber destê Mele Selîm û Mele Mihemed Emîn suxtetî kiriye û perwrdehiya nehw, tefsîr, mantiq û hedîsê standiye. Şehadetnameya xwendinê ji muderîsê navdar ê Kurdistanê Mele Mihemedê Qirmişlûyî wergirtiye.— Rêdûr Dîjle ر.دیژله (@rdijle) May 3, 2018
Devlikeb Kelogirî: Min go:
Pirê kurdan, xwe ji asîmlasyonê parastine, lê mentiq û fikirîn asîmle bûne...
Û tenê peyv bi kurdî ne, mixabin!
Peyveke din: Mezlûm yan Mazlûm?Her tişt ne mentîq e û divê mirov car caran guh mede mentiqê û bi bêmentiqî bide dû daxwazên dilê xwe û derkeve derveyî mentiqê.— Devliken Kelogirî (@Devliken) November 11, 2013
Mazlûm: Di googleê de 52,200 encam hatin bidestxistin ku ti encamên ji nivîskarên naskirî li ber çavên min neketin.
Mezlûm: Di googleê de 11,700 encam hatin bidestxistin ku ti encamên ji nivîskarên naskirî li ber çavên min neketin.
Ka em werin ser medyaya civakî:
Mezlûm:
Zinarê Xamo: Dixwazin kîn, nefret û barbarîya dilê xwe, ne însaniyetiya xwe bi îdamkirina jineke mezlûm rehet bikin.
Lê êdî ne tenê îdama Asya Bîbî dixwazin, dibêjin ew hakimên Asya Bîbî berdane jî dibê werin îdamkirin.
Vana ji celadên Daîşê jî xerabtir in.+
Rêdûr Dije: "her nav çiyayekî asê3) Dixwazin kîn, nefret û barbarîya dilê xwe, ne însaniyetiya xwe bi îdamkirina jineke mezlûm rehet bikin.— Zinarê Xamo (@Zxamo) November 1, 2018
Lê êdî ne tenê îdama Asya Bîbî dixwazin, dibêjin ew hakimên Asya Bîbî berdane jî dibê werin îdamkirin.
Vana ji celadên Daîşê jî xerabtir in.+
her nav dastaneke dêrîn
her nav dîrokeke wextbirr
min navek li kurê xwe kir
...
qadî
simko
barzanî...
min navek li kurê xwe kir:
mazlum
gabar
munzir...
min navek li kurê xwe kir:
'Ramîn, Luqman, Zanyar'
yek mir, sedî tol hilanî!"
#RaminHosseinPanahi
Mehmet Sanri: Berhem Salih bi xwe dînarekê nake, bo dînarekê bide hînek dî... bextereşiya kurdan mirovên weha 5 quruşan nakin, bi navê mileteke mazlum bûne siyasetmedar."her nav çiyayekî asê— Rêdûr Dîjle ر.دیژله (@rdijle) September 8, 2018
her nav dastaneke dêrîn
her nav dîrokeke wextbirr
min navek li kurê xwe kir
...
qadî
simko
barzanî...
min navek li kurê xwe kir:
mazlum
gabar
munzir...
min navek li kurê xwe kir:
'Ramîn, Luqman, Zanyar'
yek mir, sedî tol hilanî!"#RaminHosseinPanahi pic.twitter.com/w1aRtGsY6G
Berhem Salih bi xwe dînarekê nake, bo dînarekê bide hînek dî... bextereşiya kurdan mirovên weha 5 quruşan nakin, bi navê mileteke mazlum bûne siyasetmedar. https://t.co/vmqI1x0ymK— Mehmet Sanri (@Mihemed) April 8, 2018
Helbet di rewşeke wiha de ev mînak û hejmar rastî û şaşiyê nîşanî me nadin tenê tevliheviyê nîşan didin.
Îca ka em werin ser sedemê ku hinek bi A û hinek bi Eyê dinivîsin.
Berî giştikî ev peyv û peyvên wek wan erebî ye û ew dengdêr di erebî de fethe ye ku di kurdî de E ye ne A ye.
Lê di tirkî de ku du A hene, yek dirêj e û yek kin e lê di kurdî de yek tenê heye. Helbet hinek kurd dê bibêjin na, ew A ji tirkî rabûye, lê tenê nivîsîna kumikî li ser rabûye û bilêvkirin û xwendin wek xwe maye anku di pratîkê de heye.
Ew fetheya erebî-helbet ne herdem û ez ne pisporê tirkî me- ku di kurdî wek me got wek dengê Eyê ye, di tirkî de wek Aya kin tê nivîsîn.
Gava em li mînakên TDKya tirkan binerin, ez ê ji we re bi rêzê erebî, kurdî û tirkî binivîsim:
Erebî Kurdî Tirkî Wate:
عدم 'Edem adem tinebûn
آدم Adem Adem Adem
عدد Eded Adet Hejmar
عادة Adet Adet Adet/keneşopî
علم Elem Alem ala
عالم Alem Alem Alem/dinya
Ew tîpa Eynê we şaş neke Celadet Bedirxanî ji serî ve gotiye, gava peyvek bi wê tîpê dest pê bike, dengdêra li dû wê çi be, bi wê dengdêrê tê nivîsîn. Îca em çi ji vê fêm dikin?
Tiştê em fêm dikin ku dibe ti tirkî de awarteyên wê hebin jî lê fetheya erebî bi Aya kin dinivîsin û Aya dirêj anku elifa erebî bi Aya dirêj dinivîsin. Lê ji ber di kurdî de yek a heye û yek e heye. Tiştekî wisa ne pêkan e. Mirov nikare Mezlûmê reben bi Ayê binivîse û mentiqê wê tine ku Mentiqê bi Ayê binivîse.
Gelo di kurdî de awarteyê vê rewşê tine ne?
Hene yan tine ne, ez nizanim û bi min pêwîst e, lêkolîn were kirin lê çend mînak hene ku mirov baş nikare biryarê bide bê çawa binivîse.
Maqûl an meqûl? Peyv di erebî de معقول e û li gorî rêbaza me ya jorê, divê bi "e"yê be lê xwendina wê ya bêyî "eyn"ê tiştekî ecêb derdixe lê xwendina "Maqûl" hindik be jî wê rewşa ecêb ji holê radike, lewra ez nikarim bibêjim bê divê çawa were nivîsîn lê dikarim bibêjim ku hêjayî nîqaşî ye.
Divê ev jî bê gotin û belkî di bin her nivîsê de jî were gotin:
Hemû antîtez jî rast in û ya giring, mirov ne bi xwe re nakok be, wijdanê wî rehet be û pêşî derewan li xwe û paşê li xelkê neke.
Nîşe: Di van mînakan de yên ku min dane, reng e hinek şaşiyên din jî hebin lê ez li ser wan nesekinîm. Herwiha dibe şaşiyên min jî hebin, asayî ye ji ber em hemû şaşiyan dikin û armanca gotina şaşiyan ne biçûkxistin e lê nîşandana rastiyê ye.
