Hingê and
hingo, belkî ne herdu jî lê hûn
Wek ku dihê zanîn cînavkên kurmnacî du cur in;
1.
Xwerû: ez, tu, ew, em, hûn, ew
2.
Tewandî: min, te, wê/wî, me, we, wan
Lê di koma Zimanê Kurdî de pirseke li ser cudahiya herêmî di
nav van cînavkan de wek “Hingê” û “Hingo” an “hewe” yan jî “we”.
Ez texmîn dikim ku gellek kes ji we jî wek min nedizanî ku
ev cînavk hene jî, lê va me ew bihîstin û em ê binerin bê taybetmendiyên wan
çi ne û li kîjan deverê dihên bikarhanîn.
Li ser vê mijarê Mamoste Michael Chyet Di kurmancîyê da, du
cureyên cînavkan hene [2 cases]: Direkt û Oblique --. Herçî pirrejmara duwemîn
kes e: direkt Hûn/Hîn/Hon/Hûng e, li gura deverên cur bi cur; yên oblique jî ev
in: we/hewe/hingo/hinge. Di zimanê standard da, Hûn û we bi kar tên: Hûn hatin
- Min hûn dîtin - Ez we dibînim - bi we ra/digel [he]we.
Li vir xuya dibe ku pirraniya van cînavkan devokî ne û di
zimanê standard de ne li kar in û nethatine pejirandin. Ji xwe mamoste Husein bi
van gotinan nerînên xwe anîn zimên:
Ez bi xwe jê re "cînavên netewandî" (ez, tu, ew, em, hûn, ew) û "cînavên tewandî" (min, te, wê/wî, me, we, wan) dibêjim.
Formên cuda yên cînavên netewandî: Bi devkî "ez hin caran "e" ye yan "wez" e. Tu di hn devokan de "ti" ye. Hûn "hîn, hwîn, hinge, hingo" ye. "Ew"a pirrjimar dikare "wa, ewa, ewan, ewna, ewana" were gotin lê li gor qeydên ergatîvî bikaranîneke xelet e.
Formên cuda yên cînavên tewandî: "min" dikare "mi" be, "wê" dikare bibe "ewê" û "wî" jî dikare bibe "ewî". "We" li hin deveran "hewe" ye û li hinan jî forma netewandî "hingo" tê bikaranîn. "Wan" dikare "wa, ewa, ewan, ewna, ewana" be lê li vê derê li gor qeydên ergatîvî bikaranîneke rast e.
Hez dikim tu tiştên din jî bi bîr bînim:
1. "hingo" li hin deveran wek forma rêzgirtinê/ihtiramê bo kesê duyem yê yekjimar jî tê bikaranîn anku mirov ne tenê ji çend kesan re lê ji kesekî bi tenê re jî dibêje: "Navê hingo çi ye? Hingo xelkê kîj[an] bajarî ye?" wek ku farisî de jî "şuma" û di zazakî de "şima" ne tenê bi maneya "tu" lê herwiha bi wateya "hûn" jî li kar e. Bi heman awayî "siz" ya tirkî û "vous" ya fransî jî. Jixwe di inglîzî de "thou" (tu) bi temamî winda bûye û "you" (hûn) cihê wê jî girtiye.
Herwiha divê ew jî neyê jibîrkirin ku eger "hingo" ne bi maneya "hûn" lê bi wateya "tu" were bikaranîn, hingê lêker ne pirrjimar lê yekjimar e lê dîsa jî ne qertafa kesê duyem yê yekjimar lê qertafa kesê sêyem yê yekjimar digire, nimûne: "Hingo dike[t]", ne "*hingo dikî" yan "hingo "dikin".
2. "Hingo" di devokên tixûbî yên kurmancî û soranî de tê bikaranîn. Loma ji bilî kurmanciya Amêdiyê, Zêbarê, Barzan... ew herwiha di hin devokên soraniya mukriyanî de jî (Şino, Banê, Mihabad) de jî li kar e.
Formên cuda yên cînavên netewandî: Bi devkî "ez hin caran "e" ye yan "wez" e. Tu di hn devokan de "ti" ye. Hûn "hîn, hwîn, hinge, hingo" ye. "Ew"a pirrjimar dikare "wa, ewa, ewan, ewna, ewana" were gotin lê li gor qeydên ergatîvî bikaranîneke xelet e.
Formên cuda yên cînavên tewandî: "min" dikare "mi" be, "wê" dikare bibe "ewê" û "wî" jî dikare bibe "ewî". "We" li hin deveran "hewe" ye û li hinan jî forma netewandî "hingo" tê bikaranîn. "Wan" dikare "wa, ewa, ewan, ewna, ewana" be lê li vê derê li gor qeydên ergatîvî bikaranîneke rast e.
Hez dikim tu tiştên din jî bi bîr bînim:
1. "hingo" li hin deveran wek forma rêzgirtinê/ihtiramê bo kesê duyem yê yekjimar jî tê bikaranîn anku mirov ne tenê ji çend kesan re lê ji kesekî bi tenê re jî dibêje: "Navê hingo çi ye? Hingo xelkê kîj[an] bajarî ye?" wek ku farisî de jî "şuma" û di zazakî de "şima" ne tenê bi maneya "tu" lê herwiha bi wateya "hûn" jî li kar e. Bi heman awayî "siz" ya tirkî û "vous" ya fransî jî. Jixwe di inglîzî de "thou" (tu) bi temamî winda bûye û "you" (hûn) cihê wê jî girtiye.
Herwiha divê ew jî neyê jibîrkirin ku eger "hingo" ne bi maneya "hûn" lê bi wateya "tu" were bikaranîn, hingê lêker ne pirrjimar lê yekjimar e lê dîsa jî ne qertafa kesê duyem yê yekjimar lê qertafa kesê sêyem yê yekjimar digire, nimûne: "Hingo dike[t]", ne "*hingo dikî" yan "hingo "dikin".
2. "Hingo" di devokên tixûbî yên kurmancî û soranî de tê bikaranîn. Loma ji bilî kurmanciya Amêdiyê, Zêbarê, Barzan... ew herwiha di hin devokên soraniya mukriyanî de jî (Şino, Banê, Mihabad) de jî li kar e.
No comments:
Post a Comment